Mary welaýatynyň taryhy we ülkäni öwreniş muzeýi 1968-nji ýylda Mary
taryhy-rewolýusion muzeýi ady bilen döredildi. Onuň ilkinji
ekspozisiýasy 1974-nji ýylda açyldy. 1986-njy ýylda Mary muzeýine
Baýramaly şäheriniň we Baýramaly ýag kärhanasynyň taryhy muzeýi,
Türkmengala etrabyndaky Taryhy muzeý, Murgap etrabyndaky
Türkmenistanyň halk şahyry Ata Salyhyň edebi-memorial muzeýi we
Baýramaly etrabyndaky Taryhy-arheologik muzeýi (Güljemal hanyň
mülki) goşulyp, ol birleşen muzeý boldy. Türkmenistanyň
Prezidentiniň Karary bilen 2010-njy ýylda muzeý üçin ajaýyp bina
salyndy. Onuň umumy meýdany 10 müň inedördül metr bolup, ondan 4
müňi ekspozisiýalar üçin niýetlenen. 2010-njy ýylyň 15-nji
fewralynda Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň
gatnaşmagynda muzeýiň täze binasynyň açylyş dabarasy boldy. Muzeýiň
ekspozisiýalary we sergi zallary binanyň birinji we ikinji
gatlarynda ýerleşýär. Bu ýerde arheologiýa, etnografiýa,
şekillendiriş sungaty, tebigat ekspozisiýalary, Galkyşyş zaly we
wagtlaýyn sergi zallary hereket edýär. Mary welaýatynyň taryhy we
ülkäni öwreniş muzeýiniň ýygyndylaryndaky eksponatlaryň köpüsi örän
seýrekdir. Soňky ýyllaryň dowamynda Mary welaýatynyň çäginde
geçirilen gazuw-agtaryş işleriniň netijesinde arheologlaryň ýüze
çykaran tapyndylary ylmy we medeni taýdan örän ähmiýetlidir.
